Publikacje
Dyrektor i pracownicy Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń UP opracowują, redagują publikacje naukowe, których tematyka dotyczy losów obywateli polskich poddanych przymusowym migracjom i jest ukazywana w różnej formie – od wspomnień osobistych, jak w książce „Widziałam i pisałam. Pamiętnik niesłyszącej Sybiraczki” do publikacji pokonferencyjnych, np. „Z mrozów Syberii pod słońce Afryki. W 70. rocznicę przybycia polskich Sybiraków do Afryki Wschodniej i Południowej”. Często są to również wydawnictwa źródłowe, jak np. seria pt. „Pokolenia odchodzą. Relacje źródłowe polskich Sybiraków…” oraz publikacja podsumowująca 10 lat pracy CDZWiP na rzecz dokumentacji i renowacji polskich nekropolii w Afryce pt. „Zmarli Polacy w drodze do Ojczyzny. Polskie cmentarze w Afryce Wschodniej i Południowej (1942–1952)”. Wydawcą publikacji CDZWiP jest Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej, gdzie prowadzona jest ich sprzedaż.
Szerzej zob. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego (wydawnictwoup.pl)
„Działalność duszpasterska wśród ludności ewakuowanej z ZSRS (1942-1952)”, Kraków 2023
Mariusz Solarz
Książka ukazuje dzieje polskich osiedli w Afryce, Indiach, Meksyku i Nowej Zelandii przez pryzmat działalności duszpasterskiej. Autor wzbogacił wiedzę dotyczącą okresu II wojny światowej, pierwszych lat po jej zakończeniu oraz dziejów uchodźczych. Zajął się nie tylko dominującym w osiedlach duszpasterstwem katolickim, ale dużo miejsca poświęcił również innym wyznaniom i relacjom międzywyznaniowym. W pracy wykorzystano m.in. materiały Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, poselstw polskich w Teheranie i Meksyku czy relacje przechowywane w Archiwum Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń.
„Z pamięci dziecka. Aktion Saybusch – relacje źródłowe Polaków wysiedlonych z Żywiecczyzny w czasie II wojny światowej”, Kraków 2022
Hubert Chudzio, Alicja Śmigielska
Aktion Saybusch to nazwa specjalnej operacji przymusowego wysiedlenia polskich obywateli z terenów Żywiecczyzny w czasie II wojny światowej. W ramach projektu Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń badaniom poddano wieś Gilowice. W 1940 roku z Gilowic wysiedlono 179 rodzin, czyli w sumie 843 osoby. Wszystko po to, aby na ich miejsce, w ich domach i gospodarstwach osiedlić niemieckich osadników. Część osób, które przeżyły niemieckie wysiedlenia, żyje do dziś w miejscu swojego urodzenia. Do nich właśnie ze sprzętem filmowym i dokumentacyjnym trafili pracownicy Centrum. W samych Gilowicach udało się zarejestrować relacje dwunastu świadków historii.
,,Zmarli Polacy w drodze do Ojczyzny. Polskie cmentarze w Afryce Wschodniej i Południowej (1942–1952)”, Kraków 2020
Hubert Chudzio, Mariusz Solarz
W publikacji opisano 14 polskich nekropolii (w tym oddzielnych cmentarzy oraz kwater na brytyjskich miejscach spoczynku) zlokalizowanych na terenie dzisiejszej Ugandy, Tanzanii, Zambii i Zimbabwe. Jest to wynik prowadzonych przez 10 lat prac w terenie i kilkuletnich kwerend w licznych archiwach w Polsce i na świecie. Podczas tej pracy, począwszy od pierwszej nekropolii w 2009 r. w Tengeru (Tanzania), a skończywszy na ostatniej odnowionej nekropolii w 2019 w Rusape (Zimbabwe), pracownicy i studenci Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie prowadzili inwentaryzację fotograficzną i filmową, dokonywali pomiarów cmentarzy/kwater i znajdujących się na nich obiektów, tworzyli plany nekropolii, spisy osób pochowanych, docierali do informacji na temat pochowanych tam osób. Na zadaniach wykonywanych bezpośrednio podczas misji naukowych nigdy nie poprzestano. Stworzono karty ewidencyjne zmarłych Polaków, a także w celu uzupełnienia o nich informacji (miejsce deportacji, miejsce zesłania, praca wykonywana w okresie przedwojennym, przyczyna śmierci itd.) przeprowadzono kwerendy archiwalne. Najlepsze wyniki przyniosły prace w Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, Archiwum Polskiej Misji Katolickiej w Londynie, Archiwum Akt Nowych w Warszawie oraz naszym Archiwum CDZWiP.
„Widziałam i pisałam… pamiętnik niesłyszącej sybiraczki”, Kraków 2016
Krystyna Chyży-Ostrowska; opracowanie tekstu źródłowego i wprowadzenie Hubert Chudzio
Widziałam i pisałam… to szczególny zapis wspomnień niesłyszącej sybiraczki. Jego autorka straciła słuch w wieku 10 lat, po przebytej chorobie. Krystyna Chyży-Ostrowska jako kilkunastoletnia dziewczyna, została deportowana wraz z rodziną w głąb Związku Sowieckiego w 1940 roku. Po ogłoszeniu amnestii, przez Iran trafiła do jednego z uchodźczych osiedli w Rodezji Północnej (dzisiejsza Zambia). Po zakończeniu wojny autorka na stałe zamieszkała w Wielkiej Brytanii. Publikacja stanowi cenne źródło dla badaczy losów przymusowych migracji Polaków, szczególnie tzw. Sybiraków-Afrykańczyków.
,,Nowoczesne nauczanie tradycji ojczystych – sybiracy i młodzież’’, Kraków 2017
Hubert Chudzio, Zygmunt Kolenda, Joanna Kulpińska
Nowoczesne nauczanie tradycji ojczystych – Sybiracy i młodzież – to temat przewodni IV Kongresu Polskich Towarzystw Naukowych na Obczyźnie, który miał miejsce w Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie. Kongres podzielony został na dwa panele, pierwszym była kontynuacja III Kongresu w sferze dotyczącej badań nad edukacją młodzieży polskiej na obczyźnie. Drugim – nowym tematem – były losy Polaków zesłanych na Syberię w XIX i XX wieku oraz badania dotyczące tego problemu, prowadzone przez polskich badaczy oraz ośrodki naukowe Syberii i Kaukazu. Omówiona została także działalność Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń. Dyskusje panelowe dotyczyły takich tematów, jak: Sybir w świadomości Polaków w XIX i XX wieku; Diaspora polskich Sybiraków w świecie.
,,Pokolenia odchodzą. Relacje źródłowe polskich sybiraków z Wielkiej Brytanii. Coventry’’, Kraków 2016
Hubert Chudzio, Anna Hejczyk, Adrian Szopa
Piąty tom zawiera 28 relacji świadków historii z Coventry. Zdecydowana większość z nich, to Kresowiacy, którzy w latach 1940–1941 poddani zostali przez NKWD przymusowej deportacji w głąb ZSRS. Zamieszczone w niniejszej publikacji wspomnienia polskich sybiraków ukazują ich drogę od życia w II Rzeczypospolitej, poprzez następstwa związane z wydarzeniami II wojny światowej, aż do zamieszkania w Wielkiej Brytanii. Do książki dołączono płytę z nagraniami fragmentów wywiadów z bohaterami tomu.
„Pokolenia odchodzą. Relacje źródłowe polskich sybiraków w Wielkiej Brytanii. Birmingham”, Kraków 2016
Hubert Chudzio, Alicja Śmigielska, Mariusz Solarz
Czwarty tom zawiera 27 relacji polskich sybiraków – pochodzących głównie z Kresów Polaków deportowanych na wschód po wybuchu drugiej wojny światowej – których losy wpisują się w skomplikowaną historię XX wieku. Do książki dołączono płytę z nagraniem fragmentów wywiadów z bohaterami zebranych w tomie biografii.
„Pokolenia odchodzą. Relacje źródłowe polskich sybiraków z Wielkiej Brytanii. Leeds”, Kraków 2015
Hubert Chudzio, Agnieszka Chłosta-Sikorska, Marek Buś
Wspomnienia sybiraków z Leeds to trzeci tom serii zatytułowanej „Pokolenia odchodzą. Relacje źródłowe polskich sybiraków z Wielkiej Brytanii”. W publikacji z Leeds znajduje się 21 relacji wspomnieniowych polskich sybiraków.
„Pokolenia odchodzą. Relacje źródłowe polskich sybiraków w Wielkiej Brytanii. Bradford”, Kraków 2015
Hubert Chudzio, Anna Hejczyk, Adrian Szopa
W ręce Czytelnika trafia drugi tom relacji źródłowych polskich sybiraków zamieszkałych w Wielkiej Brytanii. Są to wspomnienia 23 Polaków z Bradford. Na Wyspy Brytyjskie po II wojnie światowej trafiło najwięcej uchodźców znad Wisły. Byli to w większości ludzie, którzy po syberyjskiej traumie wyszli z Rosji Sowieckiej z armią polską dowodzoną przez gen. Władysława Andersa. Mężczyźni (ale także wiele kobiet) znaleźli się w wojsku, trafili na front i podążali szlakiem Drugiego Korpusu. Dzieci, kobiety, mężczyźni niezdolni do służby wojskowej zostali rozlokowani w polskich osiedlach w Indiach, Afryce, Meksyku, na Bliskim Wschodzie czy w dalekiej Nowej Zelandii. To właśnie głównie z ludźmi, którzy przeszli takie koleje losu, rozmawiali pracownicy i wolontariusze Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej.
„Pokolenia odchodzą : relacje źródłowe polskich sybiraków z Wielkiej Brytanii. Nottingham”, Kraków 2014
Hubert Chudzio, Anna Hejczyk
Pierwszy tom książki „Pokolenia odchodzą…” to wynik misji do Nottingham, która pozwoliła zarejestrować biografie 33 osób, które po mniej lub bardziej traumatycznych wydarzeniach związanych z konsekwencjami II wojny światowej trafiły na Wyspy Brytyjskie. Prowadzone w Wielkiej Brytanii przez misję UP prace należy uznać za badania „ratunkowe” i w pewnym sensie nawet pionierskie. Od masowych wywózek Polaków w głąb Rosji Sowieckiej w latach 1940-1941 minęło już ponad 70 lat. Do dziś jednak żyje jeszcze wielu świadków tych tragicznych chwil. Deportacji podlegli bowiem nie tylko dorośli, ale w dużej części także dzieci. Całe rodziny ze wschodnich terenów II Rzeczypospolitej wywożono na Syberię, do Kazachstanu czy obwodu archangielskiego. […] Świadkami historii, którzy mogą jeszcze dziś opowiedzieć o tych traumatycznych wydarzeniach i konsekwencjach zsyłek, są już prawie wyłącznie osoby, które w latach wojny były dziećmi. […] to już ostatni moment, aby nagrać i zarchiwizować relacje tych ludzi. Relacje, które w swej masie ukazują tragiczny los setek tysięcy Polaków wprzęgniętych w sowiecki system upodlenia człowieka. Do dziś w Polsce żyje jeszcze kilka tysięcy sybiraków. Ich relacje są nagrywane przez pracowników Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. […] Oprócz nagrań w Polsce, podobne prace prowadzono w Wielkiej Brytanii, Francji, Australii, Kanadzie i Ugandzie. Szczególnie w tym pierwszym kraju mieszka liczna grupa, która przeżyła zsyłkę na Sybir. Na Wyspach Brytyjskich ludzie ci tworzą w wielu dużych miastach całe skupiska. W związku z tym powstał projekt odwiedzenia kilku miast brytyjskich oraz nagrania relacji świadków historii. […] Trzeba się jednak śpieszyć, gdyż „pokolenia odchodzą”.
[fragment recenzji dr hab. prof. UP Huberta Chudzio]
,,Sybiracy pod Kilimandżaro. Tengeru. Polskie osiedle w Afryce Wschodniej we wspomnieniach jego mieszkańców”, Rzeszów-Kraków 2013
Anna Hejczyk
,,Sybiracy pod Kilimandżaro. Tengeru. Polskie osiedle w Afryce Wschodniej we wspomnieniach jego mieszkańców” to książka o niezwykłych losach Polaków, którzy z piekła Syberii i Kazachstanu trafili do afrykańskiego raju. Deportowani w latch 1940-1941 do Związku Sowieckiego, po zawarciu układu Sikorski-Majski w lipcu 1941 r. dotarli przez Iran, a także Indie do Afryki. Gościnny afrykański ląd stał się dla nich przystanią, gdzie znaleźli schronienie na czas wojennej zawieruchy. Tengeru było największym polskim osiedlem w Afryce, leżącym na terenie ówczesnej Tanganiki (obecnie Tanzania). Do przełomu lat czterdziestych i pięćdziesiątych XX w. zamieszkiwało je ponad 4 tys. osób. W książce szczegółowo przedstawiono życie codzienne mieszkańców osiedla, kwestie społeczne, zagadnienia takie jak: praca, szkolnictwo, harcerstwo, życie religijne, służba zdrowia, śmiertelność, a także stosunki polsko-brytyjskie oraz relacje Polaków z ludnością autochtoniczną. Książka, wzbogacona relacjami uczestników opisywanych wydarzeń i niepublikowanymi dotąd zdjęciami, wydobywa na światło dzienne mało znaną kartę polskiej historii – losy sybiraków-afrykańczyków.
,,Z mrozów Syberii pod słońce Afryki”, Kraków 2012
Hubert Chudzio
25 marca 2010 roku w 70. rocznicę pierwszych masowych wywózek została zorganizowana w Krakowie sesja naukowa: „Z mrozów Syberii pod słońce Afryki”. Wystąpili na niej przedstawiciele nauki, osoby zainteresowane losem polskich Sybiraków w Afryce. Wspólnymi siłami pracowników Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej skupionych w Centrum Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń oraz Związku Sybiraków udało się zebrać materiały do książki. W publikacji znalazły się nie tylko tematy poruszane na konferencji, ale także artykuły mówiące o następstwach misji UP w Tanzanii i Ugandzie. W pracy znalazły się m.in. artykuły ukazujące losy polskich Sybiraków, od czasu samej wywózki, przez pobyt na Syberii, aż po wyjazd z miejsc zsyłki i życie w osiedlach afrykańskich. Dodatkowo w prezentowanej publikacji znajdziemy artykuły opisujące polskie skupiska na Syberii po II wojnie światowej, relację z wyprawy na polskie cmentarze w Tanzanii i Ugandzie oraz zapis z następstw tej misji naukowej.
